Aangeboden aan:
dhr. drs. C. van 't Veen, directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, en dhr. drs. H. Van Waveren, gedeputeerde voor cultuur van de provincie Zeeland en voorzitter van de interprovinciale adviescommissie cultuur in het kader van het symposium 'Redefining the Atlantikwall' op 2 en 3 september 2010

In de periode 1940 - 1945 heeft de Duitse bezetter allerhande verdedigingsmaatregelen getroffen om West-Europa te 'vrijwaren' van een geallieerde bevrijdingsoperatie. Het meest in het oog springende concept is de Atlantikwall, een verdedigingslinie die werd aangelegd van de Noordkaap in Noorwegen tot de Frans-Spaanse grens bij de Golf van Biskaje. De Atlantikwall is in zijn omvang, ruim 5.300 km lang, slechts vergelijkbaar met de Romeinse Limes of de Chinese muur. De toegepaste standaardisatie maakte het mogelijk om in relatief korte termijn vele tienduizenden werken aan te leggen in een tijd zonder computer, GPS of moderne vormen van communicatie. Uit internationaal onderzoek blijkt dat ondanks de standaardisatie elke regio juist haar eigen kenmerkende verdedigingsopzet kreeg, ingegeven door het strategische belang, dan wel de geografische kenmerken. Nederland, gelegen voor het Duitse moederland kreeg een krachtige uitbouw. Kenmerkend hierbij zijn bijvoorbeeld de omvangrijke kustbatterijen van de marine, de verdediging van de havens, maar ook werd bijzondere aandacht besteed aan de verdediging naar de landzijde. Verder werd ook vertakt in het achterland het Duitse verdedigingsconcept toegepast en werden niet alleen de belangrijke communicatie- en commandocentra ondergebracht, maar werden tevens enkele lnies aangelegd die de opmars van een gelande vijand in het binnenland moest stuiten.

De aanleg van de Atlantikwall had grote impact op de gebieden waarin dit plaats vond. Het tot gevechtsgebied verklaren van de kust, resulteerde in de gedwongen evacuatie van vele bewoners en de sloop van hele wijken voor het verkrijgen van schootsveld. Steden zoals IJmuiden, Scheveningen/Den Haag en het kustdorp Katwijk hebben de gevolgen van deze Küstenräumung mogen ervaren. De kaalslag die hier plaatsvond was tevens van grote invloed op de hier uitgevoerde stedenbouwkundige plannen in de periode van de wederopbouw.

Voor andere delen van Nederland speelt sterk de krijgshistorische impact van de Atlantikwall, met name in het Zuidwesten van het land. Het was in Zeeland waar voor de tweede keer een geallieerde bevrijdingsaanval op de kust werd geforceerd met als gevolg vele burgerslachtoffers en grote civiele schade. Zo werd het eiland Walcheren zelfs geïnundeerd om de Duitse verdediging te verzwakken. Ook elders in Nederland herinneren verschillende bunkerensembles nog aan de belangwekkende gebeurtenissen die daar hebben plaatsgevonden: van de capitulatiebesprekingen die de Duitsers vanuit het hoofdkwartier in Hilversum voerden tot het verzet van de Georgiërs op Texel.

Ondanks de omvangrijke sloop na de oorlog zijn er anno 2010 nog altijd toonaangevende ensembles bewaard gebleven van de 'Nederlandse' Atlantikwall. Niet alleen in geografische zin, maar ook in aard, omvang, functie en geschiedkundige context zijn nog altijd relaties en verhaallijnen zichtbaar. Het laatste decennium zijn enkele pogingen ondernomen om deze relicten te beschermen, veelal op ad-hoc basis en afhankelijk van initiatieven uit de regio.

Op landelijk niveau zijn pogingen ondernomen om te komen tot een landelijk gedragen toetsingskader. Dit kader is er nog altijd niet met als resultaat een vacuüm als het gaat om de bescherming van dit gebouwde erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog. Een groot aantal rijksaanvragen is hierdoor nog altijd omkleed door onduidelijkheid. De veranderde inzichten rond de bescherming van cultureel erfgoed maken dat het rijk selectiever is geworden.

Desalniettemin zijn de gezamenlijke bunkerorganisaties van mening dat voor een beperkt, maar in nationaal en internationaal verband representatief aantal ensembles bescherming gewenst is. In het kader van het programma 'Erfgoed van de Oorlog' en het internationale symposium 'Redefining the Atlantikwall' presenteren de gezamenlijke stichtingen die zich bezig houden met het vestingbouwkundig erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog een selectievoorstel van bunkerensembles, linies en losse objecten die van algemeen belang zijn.

Tevens worden elementen geselecteerd die het verhaal in tweede lijn ondersteunen en ons inziens een bovenlokale afweging vragen. Hier zijn het met name de provincies als gebiedsautoriteit die een rol kunnen spelen. Planologische bescherming in het streekplan, opname in de Cultuurhistorische hoofdstructuur, dan wel plaatsing op de provinciale monumentenlijst verdient voor deze categorie aanbeveling. Tot slot komt voor de restcategorie een lokale afweging in aanmerking.

Met het voorliggende voorstel wordt een evenwichtige selectie gemaakt. Bescherming wordt gerealiseerd voor de restanten van de Atlantikwall die van wezenlijk belang zijn om de voor Nederland zo bepalende recente (oorlogs)geschiedenis levend en herkenbaar te houden in het landschap. Hierbij is bewust gekozen voor een selectie met een sterk bovenlokale waarde, waarbij iedere overheidslaag vanuit haar eigen rol en beschikbaar beleids-instrumentarium verantwoordelijkheid kan nemen om de meest geëigende bescherming op verschillende niveaus te realiseren. Voor een duurzaam behoud streven wij hierbij 'behoud door ontwikkeling' na door voor diverse elementen van de linie vervolgens een nieuwe functie te zoeken.

Behalve deze kustverdedigingslinie werden ook verspreid in het binnenland verdedigings-werken gebouwd om Duitse troepen en organisaties te beschermen tegen geallieerde acties. Deze categorie valt buiten het kader van de Atlantikwall en vraagt nog nadere studie en waardestelling alvorens tot een afgewogen selectievoorstel gekomen kan worden.

Graag komen wij met u in gesprek over het onderstaande selectievoorstel om als beleidsmakers en veld gezamenlijk toe te werken naar de meest geëigende vorm van bescherming.

Namens de gezamenlijke 'bunkerstichtingen' in Nederland,

Stichting Bunkerbehoud
Stichting WO2 Goeree-Overflakkee
Stichting Vesting Hoek van Holland
Stichting Atlantikwall-museum Scheveningen
Stichting WN2000, IJmuiden
Stichting WOVIJ, IJmuiden
Stichting Stelling Den Helder
Stichting Militair Erfgoed